توهم انتخاب چیست؟

فهرست مطالب

توهم انتخاب چیست؟ آیا تا به حال شده وارد فروشگاهی شوید و به دلیل وجود گزینه های انتخابی بسیار، یادتان برود چه می خواستید؟ برعکس: تا به حال وارد رستورانی شده‌اید، به منو نگاه ‌کنید و فکر می‌کنید: «وای، این انتخاب خیلی سخت‌تر از چیزی است که فکر می‌کردم…»،فکر نکنید که این حالات فقط برای شما رخ می دهد. با توجه به روانشناسی شناختی، ملاحظه شده است که وجود گزینه های انتخابی فراوان سبب ناتوانی می شود. یکی از اصول اساسی که در تبلیغات و بازاریابی باید در نظر داشت، توهم انتخاب است.

روان‌شناسان شناختی در طول دهه ها تلاش به این آگاهی رسیدند که انسان‌ها از داشتن انتخاب‌های زیاد ، جایی که تفاوت‌های متفاوتی بین گزینه‌ها وجود دارد، لذت نمی‌برند. گزینه های انتخابی فراوان منجر به سردرگمی، اضطراب و حتی ناراحتی می شود. این مطلب به «توهم انتخاب»، نحوه تأثیرگذاری آن بر تصمیم گیری ما و چگونگی غلبه بر آن می پردازد.

توهم انتخاب، پدیده‌ای است که زمانی رخ می‌دهد که افراد احساس کنترل بیشتری بر انتخاب‌های خود نسبت به زمانی دارند که معتقدند انتخاب‌هایشان مستقل از انتخاب‌های دیگران است. بنابراین، در هنگام وجود چند گزینه پی به بسیاری گزینه ها می بریم؟

این مورد بستگی به نوع تصمیمی که می گیرید و حیاتی بودن هر گزینه دارد، اما به طور کلی، زمانی گزینه های زیادی وجود دارد که:

شما زمان بیشتری را صرف فکر کردن در مورد انتخابتان نسبت به انجام کاری دیگر نمایید
شما قادر به انتخاب بین دو یا سه گزینه (که همه قابل مقایسه هستند) نباشید زیرا مدام به گزینه های دیگر فکر می کنید
وقتی به همه گزینه ها نگاه می کنید و بین آنها تفاوتهای بسیاری وجود دارد احساس سردرگمی کنید.

توهم انتخاب در بسیاری از زمینه های زندگی از جمله سیاست، تجارت و محصولات مصرفی مشاهده می شود. در اینجا چند نمونه آورده شده است:

مثال کلاسیک توهم انتخاب، انتخاب بین برندهای مختلف سودا پاپ است. اصولا انتخاب ها یکسان هستند، اما مردم اغلب بر اساس رنگ ها و برچسب ها و نه سلیقه شان، انتخاب می کنند.
در حوزه سیاست، توهم انتخاب در اکثر انتخابات به چشم می خورد. دو حزب اصلی معمولاً نامزدها و سیاست‌های بسیار مشابهی را ارائه می‌دهند، بنابراین بسیاری از رأی‌دهندگان احساس می‌کنند هیچ گزینه واقعی دیگری جز رأی دادن به یکی یا دیگری (یا اصلاً رأی ندادن) ندارند.
این مطلب را می‌توان در بازی‌های ویدیویی نیز مشاهده کرد، در بازیها بازیکنان احساس می‌کنند در حال انتخاب هستند، در حالی که توسعه‌دهندگان بازیها از آن‌ها می‌خواهند کارهای خاصی را انجام دهند یا به روش‌های خاصی بازی کنند و آنها به مسیرها یا نتایج خاصی هدایت می‌شوند.

علل توهم انتخاب

عوامل متعددی سبب توهم انتخاب می شوند که عبارتند از:

گزینه های نامحدود
اطلاعات گمراه کننده در مورد گزینه ها
عدم تشخیص تفاوت بین گزینه ها
نحوه ارائه اطلاعات (به عنوان مثال، مردم بیشتر اقدم به انتخاب آنچه می بینند می نمایند)
نحوه گروه بندی افراد (به عنوان مثال، اگر شما در گروه افرادی قرار گیرید که تصمیم خاصی گرفته اند، احتمال اینکه تصمیم دیگری بگیرید کمتر خواهد بود)

توهم انتخاب و سرمایه داری

سرمایه داری بر این ایده استوار است که افراد باید توان کنترل زندگی شان را داشته باشند و باید آزادی انتخاب در نحوه زندگی کردنشان داشته باشند. با این حال، روانشناسان استدلال می کنند که این مفهوم از آزادی ، توهم است زیرا شرکت ها دائماً از طریق بازاریابی و تبلیغات ما را تحت کنترلشان قرار می دهند. آنها بیان نمودند که « ما در جهانی زندگی می کنیم که به مردم در مورد آنچه می خواهند گفته می شود ، حتی قبل از اینکه بدانند چه می خواهند.»

مصرف کنندگان بر این باورند که در خرید و محل خرج کردن پولشان حق انتخاب دارند. اما این موضوع همواره درست نیست. برخی از کسب و کارها تنها یک محصول یا خدمات را می فروشند، در حالی که برخی دیگر چندین محصول را بدون تفاوت واقعی بین آنها فراتر از تاکتیک های بازاریابی ارائه می دهند.

توهم انتخاب این حس را در مشتریان ایجاد می کند که آنها با تصمیمی آگاهانه در مورد خرید یا محل خرید،اقدام به خرید نمودند، اما همیشه به بهترین نتیجه ممکن برای خود یا جامعه شان منجر نشدند.

مثال عالی در این مورد، رستوران های فست فود هستند که ادعا می کنند ده ها نوع مختلف همبرگر، سیب زمینی سرخ کرده و نوشیدنی – همه در یک زنجیره – ارائه می دهند اما گزینه های واقعی کمی را ارائه می دهند زیرا بسیاری از غذاهایشان جز در جزییات کوچکشان مانند اندازه یا قیمت ،شبیه هم هستند. در نگاه اول، منو غذا قابل توجه به نظر میرسد. با این حال، وقتی به گزینه‌های موجود هر دسته نگاه می‌کنید، متوجه می‌شوید که از میان حداقل گزینه‌ها، انتخاب می‌کنید که تنها از نظر طعم یا کیفیت تفاوت اندکی از همدیگر دارند.

توهم انتخاب در مقابل سوگیری مطلوبیت

توهم انتخاب و سوگیری مطلوبیت دو پدیده ای هستند که از بسیاری جهات به هم مرتبط هستند. توهم انتخاب زمانی اتفاق می‌افتد که مردم باور داشته باشند که گزینه‌های زیادی دارند در حالی که در واقعیت ،گزینه های بسیار کمی وجود دارد. سوگیری مطلوبیت پدیده ای است که مردم به خاطر اینکه می خواهند چیزی خوب باشد ،فکر می کنند آن چیز خوب است ، حتی اگر اینطور نباشد.

در هردو مورد،توهمات منجر به تصمیم گیری و رفتار ضعیف می شوند. این توهمات افراد را وادار به انتخاب بر اساس اطلاعات بیهوده یا نادرست به جای تفکر منطق یا معقول می کنند. دلیل این امر را می توان اینگونه توصیف نمود که فرد انتخاب خود را دارای ارزش بیشتری نسبت به سایر انتخاب‌ها می‌داند (حتی اگر اینطور نباشد) و سبب می شود که به انتخاب مواردی مبادرت ورزند که بهترین انتخاب برای آنها به نظر می‌رسد – حتی اگر برای آنها بهترین گزینه نباشد!

یکی دیگر از شباهت‌های این دو پدیده این است که هر دو در زمینه‌های مختلفی حضور دارند: از انتخابات سیاسی (توهم انتخاب) تا خریدهای روزمره (سوگیری مطلوبیت).

نشانه های تصمیم گیری مشکل ساز مرتبط با توهم انتخاب

راه های زیادی برای توصیف توهم انتخاب وجود دارد، اما یکی از مهم ترین آنها این است که نشان دهنده تصمیم گیری مشکل ساز است. هنگامی که احساس می کنید گزینه های زیادی برای یک محصول یا خدمات دارید، تنها دو یا سه انتخاب مهم وجود دارد. بهترین تصمیم را برای نیازهای خود نمی گیرید.

تصمیم‌گیری مشکل‌ساز که مرتبط با توهم انتخاب است شامل این مورد است که مردم فکر می‌کنند گزینه‌های بیشتری نسبت به گزینه هایی که می خواهند وجود دارد که این امر منجر به بلاتکلیفی و به تعویق انداختن و افزایش احساس اضطراب و شک به خودشان می شود.

افرادی که دچار این عارضه می شوند احساس عدم کنترل بر زندگیشان دارند زیرا معتقد به دنبال نمودن راه های مختلفی می باشند. این بدان معنا نیست که افرادی که تصمیم گیری های پیچیده مرتبط با توهم انتخاب دارند نمی توانند تصمیم بگیرند – آنها اغلب با انتخاب های ساده خود نیز مشکل دارند مثلا چه چیزی برای ناهار بخورند .

در اینجا چند نشانه مبنی بر تصمیم‌گیری مشکل‌ساز مرتبط با توهم انتخاب بیان شده است:

متوجه می‌شوید که روی جزئیات یا عناصر جزئی زندگی‌تان که چندان اهمیتی ندارند وسواس دارید.
توانایی خود را بر اساس آنچه دیگران در مورد شما یا کارتان می گویند زیر سوال می برید.
شما به علت وجود گزینه های در دسترس بسیار، در تصمیم گیری مشکل دارید و محدود کردن گزینه هایتان به یک انتخاب دشوار است.

نکاتی برای غلبه بر توهم انتخاب

جای تعجب نیست که بسیاری از ما در تصمیم گیریهای روزمره زندگیمان دچار مشکل می شویم. اما چگونه می توانیم مهارت های تصمیم گیری خود را بهبود بخشیم؟ با برداشتن چند گام می توانیم تصمیم گیری بهتری داشته باشیم و زندگیمان را بهبود بخشیم.

اولویت های خود را مشخص کنید. غرق مسائل شدن اغلب نشانه این است که چیزهای زیادی در زندگیتان دارید و مهمترین چیزها را در اولویت قرار نمی دهید. کمی زمان بگذارید و همه چیزهای ضروری زندگیتان را بنویسید و به ترتیب اهمیتشان رتبه بندی کنید. این کار به مشخص نمودن کارهایی که باید اول، دوم و سوم انجام شود، به شما کمک مینماید.
کارتان را به مراحل قابل مدیریت تقسیم کنید. اگر پروژه یا کار بزرگی برای تکمیل دارید، آن را به قطعات کوچکتر تقسیم کنید تا هر مرحله طاقت فرسا نباشد. به عنوان مثال، اگر نیاز به نوشتن پروپوزالی برای کتاب می باشید، آن را به فصل ها و سپس به پاراگراف های جداگانه تقسیم کنید تا هر پاراگراف، مرحله ای قابل مدیریت باشد.
با فهرست بندی یا مشخص کردن زمان‌هایی که باید کارهای خاصی انجام دهید، وظایفتان را سازماندهی کنید تا در تلاطم زندگی روزمره (یا تعویق) سردرگم نشوند. اگر کاری باید در تاریخ یا زمان مشخصی تکمیل شود، آن را یادداشت کنید تا مجال فراموش کردن آن کار یا به تعویق انداختن کار امروز به فردا وجود نداشته باشد!

سخنان پایانی درباره توهم انتخاب

وقتی در مورد “انتخاب” صحبت می کنیم، تمایل به فرض این موضوع داریم که چندین گزینه در دسترس ما هستند. اما در واقعیت، همیشه اینطور نیست. انتخاب‌های ما محدود به چند گزینه انتخابی است زیرا یا هرگز گزینه‌های خاصی در نظر گرفته نشده‌اند یا نامناسب تلقی شدند. انتخاب غلات متفاوت از آنچه در خواربارفروشی محلی شما ارائه می شود، انتخابی طبیعی به حساب نمی آید بلکه بیشتر یک توهم است.

در حالی که توهم انتخاب یکی از سوگیری های شناختی ما است، مبارزه با آن ، سوگیری مشکل ساز است. با وجود حواس‌پرتی‌های زیاد، جلب توجه نمودن افراد به جهات مختلف توسط شرکت‌ها امکان پذیر است. البته شایان ذکر است که همه انتخاب‌ها برابر نیستند و باید در حین انتخاب گزینه،دقیقتر فکر کنید.